Deze week las ik het boek Wat stilte wil van Arthur Japin. Ik was vast niet de enige, want de roman staat op dit moment op de vierde plaats in de officiële bestsellerlijst van Nederland. Onderwerp is het tragische leven van Anna Witsen (1855-1889). Zij kon prachtig zingen en had ook de ambitie om met haar muziek door te breken, maar haar omgeving besliste anders.

Wat stilte wil

Wat mij betreft is Arthur Japin er goed in geslaagd om de beknotting van iemand die niet mag doen wat ze het liefste zou willen in woorden te vangen. In haar tijd was het niet gepast voor een vrouw om met zingen haar geld te verdienen en haar vader en vooral haar zus zetten alles op alles om Anna in haar ambities te dwarsbomen. Ook als je het verhaal van haar leven nog niet kent, voel je de noodlottige ontknoping op iedere bladzijde aankomen.

Er zijn ook familieleden die Anna wél proberen te helpen, zoals haar broer, schilder Willem Witsen. Hij woont in Amsterdam en maakt deel uit van de Tachtigers, een groep jonge kunstenaars die wil breken met alle tradities. Dankzij het familiekapitaal levert hij een belangrijke bijdrage aan deze beweging. Hij laat Anna regelmatig aanschuiven bij hun bijeenkomsten en in dit gezelschap bloeit zij altijd helemaal op. Deze ontmoetingen maken pijnlijk duidelijk dat de mogelijkheden voor mannen om te doen waar ze zin in hadden vele malen groter waren dan voor vrouwen in die periode.

Het is interessant om bekende schrijvers als Willem Kloos (de “God in het diepst van zijn gedachten’ die in 1900 zou trouwen met Jeanne Reyneke van Stuwe – later hoofdredactrice van De Hollandsche Lelie) als personages in dit boek te zien langskomen en te lezen over de tamelijk amateuristische totstandkoming van het baanbrekende tijdschrift De Nieuwe Gids. Verschillende van de Tachtigers zouden zich overigens door Anna Witsen laten inspireren, zoals Frederik van Eeden bij zijn roman Van de koele meren des doods.

Uit alles blijkt dat Arthur Japin voor Wat stilte wil erg veel onderzoek heeft gedaan. Over het leven van Anna Witsen en haar broer Willem, de verschillende schrijvers en schilders die in het boek voorkomen, andere belangrijke personen in de roman zoals Anna’s mentor Julius Röntgen, de totstandkoming van het Concertgebouw, het landgoed Ewijckshoeve in Zeist waar de familie Witsen eind negentiende eeuw woonde, het Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen aan de Lange Nieuwstraat in Utrecht waar Anna tijdelijk werd opgesloten (jaren later zou hoofdredactrice Johanna van Woude van De Hollandsche Lelie hetzelfde lot treffen), enzovoort. Net als in zijn eerdere romans weet Japin de geschiedenis echt tot leven te wekken en dat is een bijzondere prestatie.

Arthur Japin, Wat stilte wil. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2022.

 

 

Frederik van Eeden Tachtigers Willem Witsen