Vlakbij Utrecht ligt Kasteel de Haar. Het oogt als een middeleeuws slot, met torens, kantelen, een slotgracht en een ophaalbrug. Je zou niet denken dat het pas aan het eind van de negentiende eeuw is gebouwd. Van binnen is het nóg verrassender: een spectaculaire mix van middeleeuwse architectuur en eind-negentiende-eeuwse luxe.
Ook het nabijgelegen dorp Haarzuilens is niet wat het lijkt. Het ziet er ouder uit, maar dat blijkt eveneens in z’n geheel nieuw gebouwd te zijn rond 1900, toen het oude dorp ruimte moest maken voor de herinrichting van het kasteelpark en het daarom maar gewoon verplaatst is.
Oorspronkelijk werd het kasteel gebouwd in 1150, maar in de eeuwen die volgden raakte het na periodes van bloei steeds verder in verval. Erfgenaam Etienne van Zuylen van Nijevelt zag bij zijn eerste bezoek aan de ruïne in 1890 grote mogelijkheden en dankzij het enorme kapitaal van zijn vrouw Hélène de Rothschild kon toparchitect Pierre Cuypers in de arm worden genomen om de plannen te verwezenlijken.
De jarenlange verbouwing leidde regelmatig tot controverses tussen het echtpaar en de stijlvaste Cuypers, bekend van onder meer het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam. Het echtpaar was gewend aan de luxe van hun andere huizen en de hotels waar ze verbleven en zij schakelden tegen de zin van Cuypers voor het interieur van een aantal kamers andere architecten in. Juist dat heeft gezorgd voor die unieke combinatie van stijlen, aangezien Cuypers zich strikt aan zijn neogotische concept vasthield. Dat ging tot in de kleinste details, want naast het gebouw ontwierp hij bijvoorbeeld ook serviesgoed en bestek, waaronder items als een speciaal druivenschaartje.
In januari nam ik deel aan de rondleiding ‘Onder de pannen’. Onder leiding van een gids kom je met die rondleiding op plekken die normaal niet toegankelijk zijn. Letterlijk onder de dakpannen, in de torens en bijvoorbeeld de vertrekken van het personeel. Het was een leuke route met allemaal wenteltrapjes, gangen waarlangs het personeel bij de verschillende kamers kon komen en een geheime doorgang tussen twee kamers via een kledingkast. Ook werd er informatie gegeven over de praktische gang van zaken: de verwarming, de was, de manier waarop het eten van de keuken naar de bewoners en gasten kwam, et cetera.
De opengestelde delen van het kasteel zijn op eigen gelegenheid te bekijken; overal zijn toelichtingen te lezen. Er is zoveel pracht en praal, je komt ogen tekort. De mooiste serviezen, meubels, kunstwerken, wandtapijten, lampen, boeken en nog veel meer. Duidelijk het bezit van een zeer geprivilegieerde familie – en dat maakt het eerlijk gezegd ook wel wat ongemakkelijk.
Verschillende generaties van de familie verbleven in de maand september met hun gasten op het kasteel. Onder die gasten waren beroemdheden als koningin Emma, Maria Callas, Coco Chanel, Brigitte Bardot, Gina Lollobrigida, Joan Collins, Yves Saint Laurent en Roger Moore. Inmiddels is het kasteel in bezit van een stichting, omdat het onderhoud voor de familie niet meer te betalen was, en dus opengesteld voor bezoek. Het bijbehorende landgoed (372 hectare) is aangekocht door Natuurmonumenten.
Meer informatie over het kasteel en de openingstijden is te vinden via Kasteel de Haar Utrecht – Ontdek de bijzondere verhalen!. De rondleiding ‘Onder de pannen’ is nog tot 29 maart 2024 te boeken, zie Rondleiding Onder de pannen | Kasteel de Haar. Ook het park en de tuinen eromheen, ontworpen door Hendrik Copijn in samenwerking met Pierre Cuypers, zoon Jos Cuypers en baron Etienne van Zuylen, zijn een bezoek waard. Voor wie niet in de gelegenheid is om af te reizen naar Haarzuilens: op de site is ook al veel te bekijken en te lezen, zie Ontdek – Kasteel de Haar | Kasteel de Haar.