Gisteren was ik bij een heel bijzondere voorstelling: in het Amsterdamse Muziekgebouw werd de film Nosferatu uit 1922 vertoond. Dit is de eerste (ongeautoriseerde) verfilming van het Dracula-verhaal van Bram Stoker en geldt nog steeds als de moeder aller vampierfilms.
De regisseur, Friedrich Wilhelm Murnau (1888-1931), werd wereldberoemd als maker van zwijgende expressionistische films, vaak met een bovennatuurlijk verhaal ter inspiratie. Hij vond verschillende technieken uit die later door veel filmmakers werden nagevolgd. Hij was bijvoorbeeld de eerste die het subjectieve camerastandpunt gebruikte, waarmee de camera door de ogen van een personage kijkt.
Iets anders wat deze film nog steeds zeer de moeite waard maakt, is de vertolking van de bloedzuigende graaf Orlok door acteur Max Schreck (1879 – 1936). Door kenners wordt hij beschouwd als de engste vampier uit de filmgeschiedenis, sterker nog, volgens sommigen moet hij zelf ook wel echt een vampier zijn geweest, zó overtuigend was zijn rol. Hij is inderdaad ook heel griezelig, alleen zijn schaduw is al huiveringwekkend en de manier waarop hij overeind komt uit zijn doodskist of hoe hij stap voor stap een trap op komt is doodeng. Hier een voorbeeld van één van de engste scènes:
Omdat het de makers van de film niet was gelukt om de rechten van Dracula te verwerven, hebben ze een aantal gebeurtenissen in het verhaal veranderd om toch aan de slag te kunnen gaan. Ook de namen werden aangepast: graaf Dracula werd graaf Orlok en ook de andere personages heten anders dan in het boek. Dit bleek echter niet genoeg: de weduwe van Bram Stoker begon een proces en eiste dat alle kopieën van de film vernietigd zouden worden. Zij kreeg gelijk en daardoor was de film bijna voor altijd verloren geweest. Doordat er nog een enkele kopie bewaard is gebleven kunnen we Nosferatu, wat trouwens een ander woord is voor vampier, nu nog steeds bekijken.
In het Muziekgebouw was de in 2006 gerestaureerde versie te zien, met de oorspronkelijke teksten tussendoor in het Duits en een Engelse ondertiteling. Zwijgende films werden destijds vertoond met livemuziek, stemmen van vertellers ter plekke of achtergrondgeluiden. Voor deze voorstelling was de achtergrondmuziek samengesteld door fluitist, dirigent en muziekwetenschapper Jed Wentz (1960), die ook een korte inleiding gaf. De gekozen werken van onder meer Chopin, Grieg, Liszt, Mendelssohn en Ravel werden op de piano vertolkt door Olga Pashchenko (1986). Door haar intense spel en perfecte timing werd er een hele mooie extra laag aan het verhaal toegevoegd.
Olga Pashchenko en Jed Wentz (22 september 2023)
De serie ‘Film en livemuziek’ is een samenwerking tussen Muziekgebouw aan het IJ en EYE Filmmuseum. In 2024 volgen nog twee voorstellingen met andere films: Film en livemuziek | Muziekgebouw.
Er is ook een versie van de film op YouTube te bekijken: