Afgelopen donderdag overleed de Britse auteur A.S. Byatt (1936-2023). Zij was een literaire grootheid, die tientallen romans, verhalen, biografieën en essays publiceerde. Voor haar bekendste werk Possession ontving ze in 1990 de Booker Prize. Het is in tientallen talen vertaald, waaronder in het Nederlands, als Obsessie, door Gerda Baardman en Marian Lameris.
De roman gaat over twee jonge wetenschappers. Een van hen, Roland Michell, doet onderzoek naar het werk van de Victoriaanse dichter Randolph Henry Ash. Wanneer hij in de London Library een boek uit de persoonlijke collectie van Ash bestudeert, vindt hij daarin twee kladversies van een brief. Wie zou de geadresseerde zijn geweest en zou de brief ooit nog zijn verstuurd? In een opwelling neemt hij de brieven mee naar huis en dat is het begin van een spannende zoektocht. Hij komt al snel in contact met Maud Bailey, die zich verdiept in het werk van Christabel LaMotte, naar het schijnt degene voor wie de brief bestemd was. Samen starten ze een race tegen de klok, op zoek naar ontbrekende puzzelstukjes over deze tot dan nog onbekende relatie. Hierbij moeten ze een aantal concurrerende wetenschappers voor zien te blijven: de informatie die ze hopen te vinden zal niet alleen grote impact hebben op de literaire geschiedschrijving van de negentiende eeuw, maar is ook veel geld waard. Terwijl je als lezer steeds meer komt te weten over de twee dichters en hun onderlinge verhouding, ontwikkelt zich ook een soort spiegelrelatie tussen Roland en Maud.
Naast een literaire detective is het een ongelooflijk rijk boek. Byatt heeft een negentiende-eeuws literair universum gecreëerd, met twee fictieve dichters en veel door haarzelf geschreven gedichten, sprookjes en brieven. Ook komen er bijvoorbeeld dagboekfragmenten van mensen uit hun omgeving in voor. Verder is het gewoon een fijn boek over oude bibliotheken, manuscripten, verlaten landhuizen, haarlokken in medaillons, etc. In haar dankwoord voor de Booker Prize noemde Byatt als belangrijkste onderwerp ‘the pleasure of reading’ en dat heeft ze dan ook perfect over weten te brengen.
De roman is in 2002 verfilmd, met Gwyneth Paltrow en Aaron Eckhart in de hoofdrollen. In zijn recensie destijds in The Guardian schreef Peter Bradshaw dat het “one of the stupidest, most badly acted and clumsily directed films I have ever seen” was. Volgens hem was het toevertrouwen van de verfilming van het boek aan Neil LaBute alsof je een chimpansee een Ming-vaas in handen gaf. Vandaag heb ik Possession online bekeken en het viel best mee wat mij betreft, maar de verfilming doet het boek inderdaad niet helemaal recht.
Byatt was Dame Commandeur in de Orde van het Britse Rijk en ze ontving daarnaast talloze onderscheidingen, zoals in 2016 de Erasmusprijs uit handen van koning Willem-Alexander. In 2010 verleende de Universiteit Leiden haar een eredoctoraat. Ter gelegenheid daarvan was er een bijeenkomst met veel van haar vertalers, in verschillende talen. Omdat het Expertisecentrum Literair Vertalen dat mede organiseerde, was ik hier ook bij aanwezig. Naast haar enorme eruditie en de respectvolle manier waarop ze met haar vertalers in gesprek ging, viel op dat ze voortdurend met een rol plakband in de weer was. Het bleek een gewoonte van haar te zijn, die doet denken aan de manier waarop jaren later de fidget spinners als een soort rustgevend speeltje werden gebruikt. Het maakte deze wereldberoemde schrijfster toch ook weer heel menselijk.
A.S. Byatt in Leiden, 9 februari 2010, foto Gea Schelhaas