Afgelopen week verscheen Op weg naar 750 jaar Tolsteeg. Oosterkade & Westerkade; Gansstraat & Koningsweg van Peter Sprengers. Het is een boek vol foto’s en verhalen over het gebied Tolsteeg dat een stuk groter was dan de huidige Utrechtse wijk met die naam en dat fungeerde als een soort versterkte voorstad van Utrecht, vanaf het Ledig Erf.
Het is moeilijk na te vertellen wat er allemaal in staat, maar de auteur deed toch een poging tijdens een lezing gistermiddag in De Wilg. In een hoog tempo lichtte hij een deel van de foto’s toe: van de onwaarschijnlijk mooie toegangspoort die te zien is op een schilderij uit 1513 -, maar die helaas gesloopt is omdat er andere vormen van verdediging nodig waren, tot de periode rond 1900, met de fabrieken, tuinderijen, begraafplaatsen, molens en het huis van bewaring aan de Gansstraat (waar ik nu een schrijfkamer huur bij creatieve broedplaats ‘Het Wakkere End’).
Veel is uiteraard verdwenen, maar er zijn nog genoeg plaatsen die herinneren aan vroegere tijden. Het pand van Aurora bijvoorbeeld, de laatst overgebleven wasserij aan de Koningsweg, die in 2008 definitief gesloten is en waar nu studentenkamers en starterswoningen worden verhuurd door de SSH. Aurora maakte deel uit van het Utrechtse was- en bleekkwartier. In de negentiende eeuw waren de eerste wasserijen ontstaan, door een grotere behoefte aan hygiëne. Een voorouder van de laatste eigenaren van Aurora, Cornelis Spierenburg, was in 1856 een handwasserij begonnen op de Lauwerecht, met het water uit de toen nog schone Vecht. Toen de stad groeide en het water viezer werd, verhuisde de firma in 1870 naar de Koningsweg, om daar het schonere water van de stroomopwaarts gelegen Wulverbroekwetering te gebruiken. Rond 1885 waren in dit gebied minstens vijf wasserijen in bedrijf, die dus in de loop van de twintigste eeuw stuk voor stuk weer verdwenen.
Een ander zichtbaar overblijfsel uit die tijd is het depot van de Asphaltfabriek aan de Gansstraat. Deze fabriek is in 1918 grotendeels afgebrand; zo’n honderd brandweerlieden hebben een ramp voorkomen door de brand te blussen voordat die kon overslaan naar omliggende bedrijven en de gevangenis. Er is nog jaren gewerkt aan de zuivering van de grond en het water op die plek.
Ook zijn er natuurlijk nog de begraafplaatsen: Soestbergen en Kovelswade, waar Johanna van Woude, hoofdredactrice van De Hollandsche Lelie, begraven ligt.
En zo worden in 167 pagina’s talloze verhalen verteld, die niet alleen leuk zijn voor degenen die dit deel van Utrecht goed kennen, maar sowieso leerzaam voor wie in geschiedenis is geïnteresseerd. Oude beroepen zoals beurtschipper, klepperman, lantaarnopsteker, smid, kruidenier en klompenmaker komen langs, beroemdheden zoals schrijver W.G. van de Hulst (geboortehuis Gansstraat; begraven op Soestbergen, een stukje verderop) en vooral ook de manier van leven in vroegere tijden. En dat vergezeld door zo’n vijfhonderd foto’s, prenten, bouwtekeningen en plattegronden. Het enige vreemde is de tekst op de achterkant, die door ChatGPT of een variant daarvan lijkt te zijn geschreven.
Het boek is voor € 28,95 te koop bij de Utrechtse Boekenbar aan de Westerkade of te bestellen bij de Historische Kring Tolsteeg – Hoograven, zie hkth.nl.