De Boekenweek verliep dit jaar door de coronacrisis anders dan gepland. Activiteiten werden afgezegd, het vrij reizen op de laatste zondag verviel en uiteindelijk werd er door de CPNB maar een Boekenmaand van gemaakt. Tot eind maart gaven boekhandelaren dus het Boekenweekgeschenk cadeau bij aanschaf van minstens 15 euro aan boeken. Helaas kwamen veel geplande optredens van Boekenweekauteur Annejet van der Zijl ook te vervallen, terwijl zij nu net een bijzonder geschenk had geschreven: Leon & Juliette. Een liefdesgeschiedenis.
Van der Zijl noemt het in haar nawoord zelf ‘een lief verhaal in wrede tijden’. Het was eigenlijk onmogelijk, begin negentiende eeuw in de Amerikaanse stad Charleston: een liefde tussen een jonge Nederlander en een zwart, tot slaaf gemaakt meisje. Aangezien een Boekenweekgeschenk standaard maar 96 pagina’s telt, wordt het levensverhaal van Leon en Juliette soms wat beknopt verteld, maar Van der Zijl weet dit uitzonderlijke paar toch tot leven te wekken. Ze kondigt in het nawoord bovendien aan dat er te zijner tijd nog een uitgebreide versie van het boek zal volgen.
Wat Leon & Juliette daarnaast interessant maakt is het beeld dat ze schetst van de gruwelen van de slavernij. Al lezend realiseer je je hoe ontzettend wreed en vanzelfsprekend gewelddadig de omgang met zwarte mensen door de witte overheersers was en vooral ook: hoe kort dit allemaal nog maar geleden is. Voordat we denken dat dit alleen in Amerika speelde: ook Nederland was in die tijd formeel een slavenhoudende natie. Dat dat zich vooral op afstand afspeelde, in Suriname en in Nederlands-Oost-Indië, doet daar niets aan af. Vooral de terloops vermelde feiten maken indruk, bijvoorbeeld dat het anno 1818 gebruikelijk was dat in Charleston witte kinderen van een jaar of tien van hun ouders hun ‘eerste eigen slaafje’ cadeau kregen, meestal iemand van hun eigen leeftijd.
Het valt in deze tijd, met de Black Lives Matter-protesten, extra op dat Van der Zijl de termen ‘blanken’ en ‘slaven’ gebruikt, terwijl op dit moment de correcte termen ‘witte mensen’ en ‘tot slaaf gemaakten’ zijn. Ook komt het ‘n-woord’ in het boek voluit voor, wél altijd in citaten en in historische context. Ik realiseer me wel dat de termen van nu kunnen misstaan in een historisch verhaal en mogelijk afbreuk doen aan de geloofwaardigheid. Van der Zijl schrijft hier zelf over: “[…] ik ben me bewust van de discussies die momenteel gaande zijn over de vraag hoe, in welke bewoordingen en door wie het verhaal van de slavernij verteld mag en kan worden. Hoewel ik het een goede zaak vind dat deze discussies gevoerd worden, beschouw ik het niet als mijn taak daarin stelling te nemen. Mijn taak bestaat uit het reconstrueren van levensverhalen die ik boeiend vind en ze doorgeven in een vorm die mij het mooist en het passendst voorkomt. Daarbij hecht ik eraan om te benadrukken dat noch de CPNB noch Uitgeverij Querido op enige manier verantwoordelijk is voor de keuzes die ik met betrekking tot dit Boekenweekgeschenk heb gemaakt – niet wat betreft het onderwerp, niet wat betreft de vorm en niet wat betreft de bewoordingen die ik heb gebruikt. Iedere verantwoordelijkheid voor Leon & Juliette ligt bij mij alleen.”
Het is een grote verdienste van Van der Zijl dat zij op een zo vanzelfsprekende manier allerlei historische gegevens in haar boeken weet te vlechten. Daardoor ontstaan er altijd meerdere lagen: je leeft mee met het wel en wee van de hoofdpersonen en leert tegelijk veel over de historische setting. Ze heeft duidelijk uitgebreid research gedaan en vult daarmee aan wat ze uit het beperkte directe bronnenmateriaal over haar hoofdpersonen haalt. En daarmee leren we behalve over de slavernij en de Amerikaanse Burgeroorlog ook het een en ander over de geschiedenis van Nederland in de negentiende eeuw. Dit wordt bovendien nog verantwoord en aangevuld door de informatie op haar eigen site (al ontbreekt daar op dit moment nog het in het boek beloofde foto-album, hiervoor in de plaats wordt verwezen naar een uitgebreid artikel met afbeeldingen op de site van het AD).
De conclusie is wat mij betreft dat het iedereen die er nog niet aan toegekomen is dit Boekenweekgeschenk te lezen, dit toch snel eens zou moeten doen. Het is inderdaad een ‘lief verhaal’, tegen een achtergrond die op dit moment weer zeer actueel is.
Annejet van der Zijl, Leon & Juliette. Een liefdesgeschiedenis. Stichting CPNB (productie Uitgeverij Querido), 2020.