Afgelopen donderdag was het eindelijk zover: de eerste online leesclubavond van auteurscollectief Fixdit, in samenwerking met de Querido-Academie. Centraal stond het boek Een revolverschot van de Vlaamse auteur Virginie Loveling uit 1911. Speciaal voor de gelegenheid is dit boek door Uitgeverij De Geus opnieuw uitgebracht als Salamanderpocket. Gastspreker was Annelies Verbeke; de avond werd geleid door Shantie Singh.
Een revolverschot vertelt het verhaal van twee zussen, Marie en Georgine Santander. Na de dood van hun ouders wonen zij samen in hun ouderlijk huis in het dorpje Vroden. Hun hechte band wordt verstoord doordat ze allebei gevoelens krijgen voor hun buurman, Luc Hancq. Wanneer hij hen al vroeg in het verhaal een revolver geeft – zodat ze zich kunnen verdedigen wanneer dat eens nodig mocht zijn – is duidelijk dat er noodlottige gebeurtenissen zullen volgen.
Aan het begin van de leesclubavond werden de deelnemers ingedeeld in breakout rooms, om in kleinere groepjes de ervaringen met het boek uit te wisselen. Het was leuk om te horen wat anderen was opgevallen en wat zij van de verschillende personages vonden. Hoe redelijk was het vanuit het perspectief van Marie dat zij dacht dat juist zij de uitverkorene van Luc was? Welke dubieuze rol speelde Luc daarbij? Een ander gespreksonderwerp was de ingenieuze manier waarop de auteur het boek tot aan het eind toe spannend houdt.
Daarna volgde een uitgebreide bespreking van het werk door Annelies Verbeke. Zij vertelde eerst over de achtergrond van de roman en over de auteur, Virginie Loveling. Haar naam is onlosmakelijk verbonden met die van haar jong gestorven zus Rosalie. Samen schreven zij gedichten, die destijds erg goed ontvangen werden. De dood speelde een grote rol in hun leven: hun vader pleegde zelfmoord toen Virginie tien jaar oud was.
Virginie Loveling was aan het begin van de twintigste eeuw een beroemde schrijfster, die net als veel van haar vakgenoten in de loop der tijd totaal uit beeld geraakt is. Ironisch genoeg is ze voor een enkeling nog bekend door haar connectie met een mannelijke auteur: Cyriel Buysse, haar neef naast wie zij begraven ligt. Bij een bezoek aan het graf ontdekte Verbeke dat dit mogelijk geruimd gaat worden; ze wil nu alles op alles zetten om het te redden.
In het algemeen hoopt Verbeke op een revival van het werk van Loveling, dat nog zeer de moeite waard is. Ze betreurt het dat ze zelf jaren geleden de kans heeft laten lopen om eraan bij te dragen dat Een revolverschot in de canon van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren zou worden opgenomen. Pas achteraf realiseerde ze zich dat dit de manier is waarop wij naar een canon kijken: iets hoort bij de canon omdat het eerder ook werd gerekend tot de canon. Dit is in het nadeel van veel vrouwelijke auteurs uitgevallen.
Een revolverschot is volgens Verbeke Lovelings donkerste boek uit haar zwartste periode. Voor de nieuwe editie verzorgde zij een hertaling van het werk met uitgebreide toelichting. Zij ging daarbij zeer zorgvuldig te werk en stemde regelmatig af met redacteur Ad van den Kieboom. Ze moest voortdurend keuzes maken: wat wel aanpassen en wat niet? Het adagium bij twijfel was: blijf bij het origineel. Dat gold bijvoorbeeld ook voor neologismen of germanismen, zoals het woord ‘holperde’ dat er mogelijk vanwege Lovelings uitstekende kennis van het Duits in terecht is gekomen (haar vader kwam uit Duitsland).
Al werkend aan het boek ontdekte Verbeke voortdurend nieuwe aspecten, op het gebied van stijl, opbouw en inhoud. Experimenteel voor die tijd was dat er op enkele plekken in het boek heel kort in de ‘ik-vorm’ wordt verteld. Daarbij gaat het steeds om zinnetjes als: “ik weet niet, waarom…” of “ik geloof, dat…”. We hebben dus met een onbetrouwbare verteller te maken. Want zou de rest van het verhaal dan wel waar zijn?
Ook werd haar meer en meer duidelijk hoe zeer de roman in de vorige editie tekort gedaan was, ‘verminkt’ zelfs. Bij zijn hertaling in 1983 liet Karel Jonckheere namelijk cruciale passages weg en hij verwijderde ook de kenmerkende hoofdstukindeling. Dit terwijl de constructie door Loveling heel precies gepland was: alles staat er met een reden. Dat laatste geldt ook voor de vele spiegelingen en vooruitwijzingen in de tekst en bijvoorbeeld de functionele manier waarop de meid Trientje en haar broer veldwachter Stasius worden ingezet in het verhaal. Juist deze personages uit de ‘lagere klasse’ zien alles haarscherp en zijn ook op de hoogte van geheimen die voor anderen verborgen blijven.
Bijzonder aan het boek is dat het in meerdere genres lijkt te passen: naturalistische roman, gothic novel en streekroman. Dat maakt het juist boeiend, maar wanneer iets lastig in een hokje te plaatsen is, kan dat er ook aan bijdragen dat het in de literatuurgeschiedenis minder aandacht krijgt.
Tot slot deelde Verbeke nog een interessante en vrij aannemelijke speculatie over een parallel tussen hoofdpersoon Marie en Virginie Loveling zelf. Dit zou één van de redenen kunnen zijn waarom het boek pas jaren nadat het geschreven werd, werd uitgegeven.
Aan het eind van de avond was er gelegenheid tot het stellen van vragen en benadrukte uitgever Nathalie Doruijter van De Geus nog eens hoe belangrijk dit initiatief van auteurscollectief Fixdit is, alleen al omdat het leidt tot meer vrouwelijke stemmen in de klassiekerreeks Salamanderpockets.
Voor wie er niet bij kon zijn: er is een podcast over het boek te beluisteren: https://fixdit.nu/podcast/virginie-loveling-een-revolverschot/. Ook het artikel van Manon Uphoff over Een revolverschot is een aanrader: https://fixdit.nu/opinie/artikel/de-zotheid-van-een-intelligente-vrouw/. De avond maakt deel uit van een serie van vier; aanmelden voor de volgende sessies (Anna Blaman, Carry van Bruggen, Mary Dorna) is nog mogelijk, zie https://www.queridoacademie.nl/fixdit-leesclub/.
Virginie Loveling schreef eind negentiende eeuw regelmatig bijdragen voor De Hollandsche Lelie. Haar boek werd door hoofdredactrice Anna de Savornin Lohman in 1912 zeer lovend besproken, zie https://www.dehollandschelelie.nl/literatuur/recensie-revolverschot/.