De fietsende vrouw

“Let me tell you what I think of bicycling. I think it has done more to emancipate women than anything else in the world. It gives women a feeling of freedom and self-reliance. I stand and rejoice every time I see a woman ride by on a wheel…the picture of free, untrammeled womanhood.”

Uit deze woorden van de bekende Amerikaanse feministe Susan B. Anthony (1820-1906) blijkt dat het belang van de fiets voor de emancipatie van de vrouw moeilijk kan worden overschat. Met hun fiets konden vrouwen zich voor het eerst zelfstandig door de wereld bewegen en daar maakten velen graag gebruik van.

Aletta Jacobs was bijvoorbeeld een zeer fervent wielrijdster. In haar memoires schrijft zij dat zij in iedere grote of kleine vakantie met haar man op reis ging: “In het eerst waren het grootendeels voetreizen, maar van 1894 af maakten we bij voorkeur gebruik van onze rijwielen om ons eigen land en het buitenland goed te leeren kennen. Wij hadden daarbij de gewoonte om op reis aanteekeningen te maken en die ook uit te werken en in druk te geven als ‘Reisbrieven’. Dikwijls bleven ze in portefeuille en dienden ons dan tot inlichting om sociale toestanden, wetten en gebruiken in ons land met die van andere landen te vergelijken. We bezochten immers zelden een land of een streek alleen voor het natuurschoon, het was ons meer te doen om kennis over land en volk te vergaren […] Op dergelijke manier bezochten wij Denemarken, Noorwegen en Zweden. Op verschillende tijden leerden we bijna heel Duitschland kennen, evenals een groot deel van Frankrijk, Engeland en Schotland, Zwitserland, Noord-Italië, Oostenrijk en Hongarije.”

 

 

 

 

 

Ook op een andere manier gaf het fietsen de vrouwen rond 1900 meer bewegingsvrijheid. Tot ongeveer 1870 droegen vrouwen altijd lange rokken en een keurslijf van baleinen en corsetten. Die kleding was totaal ongeschikt voor de activiteiten die door vrouwen steeds meer werden ontplooid, zoals tennissen en fietsen. Ook voor het werken buiten de deur, in de kantoren en de nieuwe warenhuizen, was meer praktische kleding nodig. Er was tussen 1899 en 1926 zelfs een Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleding (V.v.V.v.V.) actief, die pleitte voor kleding waarin vrouwen zich beter konden bewegen. Het lichaam moest lucht en bewegingsvrijheid krijgen in plaats van ingesnoerd te worden. Een speerpunt van de beweging was dan ook de afschaffing van het korset. Als oplosssing werd de reformjurk ontworpen, een loszittend model jurk, dat zonder corset kon worden gedragen. Dat kledingstuk was niet geheel onomstreden, velen vonden het maar een vormloze hobbezak. Op de fiets droegen vrouwen soms ook wel een broek, iets wat destijds echt als aanstootgevend werd ervaren. Niettemin werd hiermee de richting van de broek als gangbaar kledingstuk voor de vrouw toch voorzichtig ingeslagen.

De fiets werd in 1816 uitgevonden door Carl von Drais. Dat was nog een loopfiets; in 1867 bedacht  Ernest Michaux de velocipède, de eerste fiets met trappers. Deze trappers zaten wel vast aan het voorwiel, wat het trappen erg zwaar maakte. Bovendien was het niet eenvoudig om het evenwicht te bewaren. Na ‘de hoge bi’ volgde in 1887 de Rover savety of Rover veiligheidsfiets, die zo werd genoemd omdat je er niet zo snel mee omviel. Dit was de eerste fiets volgens het model dat wij nu nog kennen, met twee even grote wielen, een fietsketting en de trappers bevestigd aan een frame tussen de wielen in. Voor het eerst waren er dus fietsen waar iedereen op kon rijden. Vanaf ongeveer 1890 werden er ook speciale damesfietsen gemaakt.

Bij het doorbladeren van Hollandsche Lelies uit het einde van de negentiende eeuw valt het grote aantal advertenties voor fietsen op, het is duidelijk dat hier een nieuwe doelgroep wordt aangeboord. Een greep uit de periode maart-mei 1897: